YAZILI BASINDA ODAMIZ

"Sağırlar neler kaçırdıklarını bilmezlerse, onlar da bilmezler. Bir bilim adamının İngiliz edebiyatının önemli bir yapıtını okumamış olduğunu duyduklarında acıma dolu bir tebessüm yayılır dudaklarına. Ona bilimden başka hiçbir şeyle ilgilenmeyen bir cahil gözüyle bakıp hor görürler. Hâlbuki kendi cehaletleri de aynı ölçüde ürkütücüdür ve kendileri de edebiyattan başka hiçbir şeyle ilgilenmezler. Geleneksel kültürün standartlarıyla yüksek bir eğitim almış oldukları düşünülen ve bilim adamlarının cehaletine inanmadıklarını gayet incelikli esprilerle dile getiren insanların bulunduğu toplantılarda birçok kez bulundum. Bir iki keresinde tahrik olup etrafımdakilere Termodinamiğin İkinci Yasası‘nı kaçının anlatabileceğini sordum. Hem soğuk hem de olumsuz bir cevap verdiler. Oysa "Hiç Shekespeare Okudunuz mu?"sorusunun bilimsel eşdeğeri denilebilecek bir şeydi sorduğum.

Şu anda inanıyorum ki, daha da basit bir soru- mesela "Okuma biliyor musunuz?"un bilimsel eşdeğeri olan, "kütle ya da hız ne demektir?" gibi bir soru- sormuş olsaydım bile, bu yüksek eğitim görmüş kişilerin on tanesinden en fazla biri onunla aynı dili konuştuğumu düşünürdü. Yani fiziğin büyük yapısı göklere yükselirken, batı dünyasındaki en zeki insanların çoğunluğu onu en fazla neolitik çağdaki ataları kadar kavrayabiliyor."1

C.P.Snow 1959 yılında "İki Kültür" isimli konferansı vermesinin temelini böyle açıklar ama günümüzde bilimler arasındaki açı öyle bir açılmıştır ki, artık bırakın edebiyatçıların fizikçileri anlamasını ya da fiziğin temel kavramlarını bilmesini, fen bilimlerinin farklı alanlarında çalışanlar bile diğerinin temel kavramlarından habersiz görünmektedir. Örneğin, Snow‘un yukarıdaki uzun alıntıdaki iki sorusu sağlık bilimcilerine sorulsa doğru yanıt alınabileceğinden kuşkuluyum.

Peki, bu bir yazgı mı? Elbette sorunun ülke ya da daha büyük ölçekte çözümü toplumsal dönüşümle ilgili ama bireysel düzeyde bir şeyler yapılamaz mı? Bence yapılabilir. Tam da bu noktada, başlıkta ismi yazılı olan kitaptan bahsetmek istiyorum.

M. Oktay Eldem‘in yazdığı bu kitap2 1901-1960 yılları arasında Nobel fizik ödülü almış çalışmaları anlatıyor. TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası‘nın yayınladığı kitabın ikinci cildinde de 1960 sonrası ödüllerden bahsedileceği belirtiliyor.

Kitabı sadece sosyal ve beşeri bilimcilerin değil, bilimle ilgilenen herkesin okuması gerektiğini düşünüyorum; eğer konuyu çok iyi bildiğinizi düşünüyorsanız, tekrar etmiş olursunuz, ne çıkar? Ama fiziğin sadece lisedeki problemlerin çözümü için bir yöntem olmadığını, başlı başına bir kültür olduğunu görmek için iyi bir fırsat olduğunu düşünüyorum.

Başlangıçta Nobel ödülleri tarihçesi, atom kuramı ve elektromanyetik dalga kuramı özetlenerek ileride anlatılan konulara bir giriş yapılıyor. Sonrasında her yıl fizik ödülü alan çalışmalar kısaca özetlenip, bazılarında bu bilgilerin günümüzde nasıl bir uygulama alanı bulduğu anlatılıyor.

Rontgen‘in buluşu bagaj güvenliğine nasıl uyarlandı? Fotokopi cihazı ve duman detektörü hangi prensiple çalışır? Holografinin temelinde hangi Nobel ödülü yatar? Einstein hangi çalışmasıyla Nobel aldı (Görelilik kuramı değil)? Einstein‘ın çalışmalarıyla fotosensör kapıların ne bağlantısı vardır? Hep duyduğumuz Bohr‘un atom modeli nasıl bir şeydir? Isodor Isaac Rabi‘nin Nobel aldığı hangi çalışması bugün herkesin bildiği bir teknoloji halini almıştır? Yedi kez verilmeyen Nobel fizik ödülünün beşinde nedenin savaş (1916,1940-1943)  olduğu bilinmektedir. Diğer iki yıl (1931 ve 1934) neden ödül verilmemiştir?

Bu soruların yanıtlarını bilmiyorsanız bence bu kitabı okuyun. Ben okurken, kimi yerlerde zorlandım, hatta kimi yerleri de anlamadığımı düşünüyorum. Ancak yine de okumak keyifliydi. Kitabın hiç mi eksiği yok? Var elbette. Örneğin daha kolay okunabilir hale getirilebilirdi. Ayrıca ödül alanların yaşamları hakkında bilgi verilmesi de iyi olurdu diye düşünüyorum.

Dedim ya, okumak yine de keyifliydi, en azından "iki kültür" sorunumu aşmada yol aldığım için.

(bilim.ilerihaber.org; 17.05.2015)

Bağlantılar

bilim.ilerihaber.org/nobel-fizik-odulleri-ve-gunumuz-teknolojisi/