YAZILI BASINDA ODAMIZ

Yılbaşında elektrik fiyatlarına yapılan zamları değerlendiren Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) Yönetim Kurulu Üyesi Mehmet Özdağ, zamların piyasa şartlarıyla açıklanamayacağını belirtirken enerji şirketlerinin borç yüküne vurgu yaptı.

Elektrik piyasasının geldiği son noktayı nasıl görüyorsunuz?

2001 yılında çıkartılan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, elektriği meta haline dönüştüren serbestleşmenin yolunu açan bir kanundu. Enerji piyasalarının serbestleşmesi bu kanunla başladı. Yasanın çıkmasından sonra 2006 sonunda kamunun elindeki bazı hidroelektrik ve termik santralleri özelleştirme kapsamına alındı. 2008 yılından başlayarak 2013 Eylül ayına kadar 21 dağıtım bölgesi özelleştirildi. Dağıtım bölgeleri toplamda yaklaşık 13 milyar dolara, üretim santralleri de toplamda 16 milyar dolara özelleştirildi.

2019 Eylül ayına dönelim. Birçok kişi o dönemde Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından yayımlanan raporu hatırlayacaktır. O dönemde BDDK, enerji şirketlerinin bankalara borçlarının 47 milyar doları bulduğunu ve bunun yaklaşık 13 milyar dolarlık kısmının yeniden yapılandırma sürecinde olduğunu belirtiyordu. Bu belirtilirken piyasaya "her şey kontrol altında" mesajı veriliyordu. Ama son üç yıldaki elektrik talebinin beklenen düzeyin çok altında artması ya da neredeyse artmaması bize aslında her şeyin kontrol altında olmadığını gösteriyor.

Şirketlerin bu borç yükü duruyor. Yılbaşındaki enerji zamlarını, özellikle de elektrik zamlarını ve bunun tüketiciye etkilerini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Biz bir zam gelmesini bekliyorduk, aslında kamuoyu da enerji fiyatlarına zam geleceğine kabullendirilmişti. Ama bu oranlarda kimse beklemiyordu. Yüzde 50 ile yüzde 125 arasında zam yapıldı. 150 kilovat saatin altında tüketen hane abonesi (ki kaç kişi bu miktarda elektrik tüketebilir) yüzde 50 zam görürken, bunun üstünde tüketimi olan yüzde 125 zamla karşılaştı. Buna karşılık kamu şirketi olan EÜAŞ‘ın ürettiği elektrik yüzde 34 oranında zamlandı. Peki EÜAŞ‘ın sattığı elektriği kim alıyor, biz mi? Elbette hayır, dağıtım şirketleri ve görevli tedarik şirketleri bu elektriği alıyor. Yüzde 34 zamlı elektriği alıp en az yüzde 50 zamlanmış şekilde bizlere satıyorlar. Bugün EÜAŞ‘ın ürettiği elektrik birim fiyatı 31,86 kuruş. Buna karşılık 150 kilovat saat altında elektrik tüketenlerin birim fiyatı 79,46 kuruş, 150 kilovat üstü 134,88 kuruş/tarımsal sulama 140, ticarethane ise 189 kuruş. Hadi diyelim ki EÜAŞ kamu şirketi, kârsız ya da zararına satıyor. Geçtiğimiz yılın Piyasa Takas Fiyatı ortalaması 50,8 kuruş idi. Nasıl bu kadar arada fark olabilir? Bu, emtia fiyat artışları ya da maliyet artışlarıyla açıklayabileceğimiz bir zam değil. Olsa olsa şirketlerin özelleştirme sonrası oluşan borç yükünü bize ödeten bir uygulama, sermaye transferi olarak açıklayabiliriz.