YAZILI BASINDA ODAMIZ

 
Üretimle tüketim arasındaki bağı kuran, santral açma-kapatma yetkisine sahip TEİAŞ, elektrik sisteminin kalbi. Özelleştirilmesi, daha önce yaşamadığımız büyük ölçekli sıkıntılara yol açabilir.
 

Aslı İnanmışık


Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı‘na bağlı Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) 2021 yılında özelleştirme kapsamına alındı. İşlemlerin 1,5 yıl içerisinde de tamamlanacağı söylendi. 2022 sonunda Resmi Gazete`de yayınlanmadan kararın Cumhurbaşkanı inisiyatifiyle ertelendiği iddiaları ortaya atıldı.

Elektrik Mühendisleri Odası (EMO), iddialar üzerine konuyu Cumhurbaşkanlığına sordu. Gelen yanıtta kararın "2024 sonuna kadar ertelendiği" yazıyordu.

Geçtiğimiz haftalarda aynı şekilde özelleştirme kararının bir kez daha, bu kez 2026 sonuna kadar ertelendiği söylentisi yayıldı. EMO yine Cumhurbaşkanlığı‘na resmi yazıyla durumu sormaya hazırlanırken, CHP milletvekili Deniz Yavuzyılmaz‘ın paylaştığı bir yazı üzerinden konunun doğru olduğunu tespit etti.

‘Özelleştirmenin tetikleyeceği zam dalgası bir tsunamiye dönüşür‘
Öncelikle TEİAŞ‘ın özelleştirme kararının ertelenmesinin Resmi Gazete`de yayımlanmamasını sorgulayan EMO, geçtiğimiz günlerde bir açıklama yaparak "TEİAŞ‘ta özelleştirme ısrarını sürdürmeyin" dedi.


Özelleştirme sonrası TEİAŞ‘ın "gelir ihtiyacı"nın yurttaşlar tarafından karşılanmasının mümkün olamayacağı ifade edildi, "Bu özelleştirmenin tetikleyeceği zam dalgası bir tsunamiye dönüşür" denildi. EMO şöyle uyarı yaptı:

"Enerjinin ucuz, kaliteli ve sürekli olarak sağlanmasını teminat altına almak için elektrik alanında üretimden dağıtıma kadar tüm süreçleri yönetecek dikey entegre bir kamu tekeli yeniden kurulmalıdır. Kamu kaynaklarının sonu belirsiz bir biçimde özel sektöre transfer edilmesine artık son verilmelidir."

‘TEİAŞ belki de Türkiye‘nin en önemli kurumu, elektrik sisteminin kalbi‘
soL`a konuşan EMO Başkanı Mahir Ulutaş, bu durumun Resmi Gazete`de yayımlanmamasının usule aykırı olduğunu belirtirken, "TEİAŞ belki de Türkiye‘nin en önemli kurumu, elektrik sisteminin kalbi. Bu kurumun özelleşmesi zaten başlı başına bir facia, enerji özelleşmesi bütünüyle siyasetten yanlış ve sermaye lehine" dedi.


TEİAŞ‘ın özelleştirilmesinin ülkenin enerji sisteminin özel tekele devri anlamına geleceğini vurguladı.

TEİAŞ özelleşirse ne olur?
Peki halihazırda elektrik tüketimimiz için zaten dağıtıcı özel şirketlere para öderken TEİAŞ‘ın özelleştirilmesinin nasıl sonuçları olur?

Enerji dağınık haldeki santraller üzerinden üretiliyor. Barajlar, kömür ve doğalgaz santralleri ile oranı giderek artan rüzgar ve güneş santralleri bunlardan bazıları. Buralardaki üretim sonucu oluşan enerji kentlere TEİAŞ tarafından dağıtılıyor. Yani TEİAŞ üretimle tüketim arasındaki bağı kuran bir kurum.

Kurum sadece alıp dağıtma işini de yapmıyor, üretildiği anda tüketilmesi gereken elektriğin anlık tüketimine bakarak santrallere ne kadar üretim yapması gerektiğini de söylüyor. Aslında enerji sisteminin dengesini de sağlıyor. Bu çok önemli bir görev ve bir koordinasyon gerektiriyor.


TEİAŞ santral açma-kapatma yetkisine de sahip.

Durum böyle olunca "TEİAŞ özelleştirilirse ne olur?" diye Mahir Ulutaş‘a sorduk. Elektrik üretiminde özel sektörün payının yüzde 85 olduğunu hatırlatan Ulutaş, "Elektrikte sadece yüzde 15‘lik pay kamu santrallerinin. Dolayısıyla şu anda elektrik fiyatları borsada belirleniyor. Üretim santrallerin anlık olarak borsada fiyat teklifi veriyor ve hedeflenen tüketime göre bu santrallerden fiyat alan kurum da yine TEİAŞ. Yani aslında borsayı işleten kurum da TEİAŞ" diye konuştu.

TEİAŞ‘ın anlık olarak tüketimi bildiği için talep tahminini yaptığına ve ihtiyacı belirlediğine dikkat çeken Ulutaş, "Elektrik sistemi demek aslında TEİAŞ demek" diyerek durumu özetledi.

Elektrik dağıtımının özelleştirilmesinin yarattığı sorunları da hatırlattı: "Kazalar, pahalılık, İzmir‘de kablo kaynaklı ölümler, Diyarbakır ve Mardin‘de yaşanan orman yangınları sonucu ölümler..."

"Üretimi özelleştirirseniz fiyat pahalı hale gelir ama TEİAŞ‘ı özelleştirirseniz tüm elektrik sisteminin kalbini özel sektöre devretmiş oluyorsunuz" diyen EMO Başkanı, bu kararın uygulanması durumunda arz-talep dengesinin tamamen özele devredileceğine işaret etti.


Çayırhan Termik Santralı, elektrikte sadece yüzde 15‘lik paya katkıda bulunan kamu santrallerinden. Çayırhan‘da bölgedeki kömür rezervleri değerlendirilerek elektrik üretiliyor. Santralin özelleştirilmesi kararı alınması sonrası geçtiğimiz haftalarda işçiler eylem yapmış, ihale ertelenmişti.

‘Uluslararası bir tekelle anlaşmadan yapılması zor görünüyor‘
Ulutaş, "TEİAŞ‘ın özelleştirilmesi elektrik sisteminin ölmesi demektir" derken, sürecin çok kolay olmadığına da vurgu yaptı. "Çok büyük bir sistemden bahsediyoruz. Özel sektöre devri için büyük bir mali kaynak gerekir" diye konuştu. "Bekleme" halinin bir sebebinin bu olabileceğini söyleyen Ulutaş, "Uluslararası bir tekelle anlaşmadan Türkiye‘de sermaye sınıfının bu işi yapması zor görünüyor" dedi. Ciddi bir teknik hazırlık ihtiyacı olduğunu da ifade eden Mahir Ulutaş, sistemin bütünleşik olduğu için kamunun, karar vericilerin de TEİAŞ‘ı nasıl özelleştireceğini bilmiyor olabileceğine dikkat çekti.

Kurumda çalışan mühendis ve yöneticilerin aslında bu işe taraftar olmadığını, enerji bürokrasisi içerisinde de bir direnç olduğunu belirten Ulutaş, "Şimdiye kadar yaşadığımız felaketlerin ötesinde çok daha büyük ölçekli sıkıntıların olabileceğinin farkındalar. TEİAŞ‘ın özelleştirilmesi büyük bir kriz" ifadelerini kullandı.

‘Asgari ücretlinin yeni sorunu enerji yoksunluğu‘
Ulutaş enerji üretimiyle ilgili tablonun, özelleştirmelerin bu alanı yönetilemez kıldığını bir kez daha kanıtladığını, iddia edildiği üzere özelleştirmenin ucuzluk da getirmediğini belirtti. "Nüfusun yüzde 60‘ının asgari ücret hane gelirine sahip olduğu ve bu ücretin insanca yaşamaya izin vermediği bir ülkede elektrik fiyatlarındaki artış enerji yoksunluğunu ciddi bir hale getirdi" dedi.

Mahir Ulutaş, Şubat ayında uygulamaya konulacak fatura düzenlemesine de açıklık getirdi. "5 bin kilowatt saati (kWh) aşan faturalarla ilgili kamu tamamen aradan çekiliyor, halkı serbest piyasayla, borsayla baş başa bırakıyor" diyen Ulutaş şunları söyledi:

"Elektrik faturaları emekçi nüfusun kaldıramayacağı kadar yüksek. Bu alanda çeşitli yardım mekanizmaları, teşvik ve sübvansiyonlarla emekçi halkı kendine muhtaç etmeye çalışıyorlar. Ancak toplumun büyük kesimi yüksek faturalar sorunuyla karşı karşıya. Dağıtım şirketleri gerekli yatırımları yapmıyor, iyi bir hizmet alınamıyor, şebekeler eski, özel sektör bakım yapmadığı için kazalar yaşanıyor.

Tablo buyken bir de Kasım ayında duyurusu yapılan ve 1 Şubat‘ta faturalara yansıyacak olan yeni bir uygulama getirdiler. Buna göre yıllık tüketimi 5 bin kilowatt saati geçen tüketiciler için (hane, apartman, site gibi) bunların doğrudan borsada belirlenmiş fiyatla elektrik faturaları ödenecek. Bu daha önce de vardı ama sınır herhangi bir hanenin tüketemeyeceği kadar yüksekti, 1 milyon kilowatt saatti. 5 bin minimum tüketen hanenin hemen hemen biraz üzerinde demek.

‘Şubat‘la birlikte fiyatlar daha yüksek belirlenecek‘
Bu uygulamayla fiyatlar daha yüksek belirlenecek. ‘Piyasadaki fiyat ulusal tarifenin altına düşerse, sen düşme‘ deniliyor bir de üstelik şirketlere. Yani öyle bir serbest piyasa ki, aşağı doğru oluşursa geçerli olmaz diyor düzenleme ve bir sınır belirliyor. Ayrıca burada yıllık tüketime bakılacak, bu da kamu yararı taşımıyor. Bu düzenlemeye karşı bir hukuki girişimde bulunarak dava açtık."