BASINDAN SEÇTİKLERİMİZ

ROSE GOTTEMOELLER

Dünya kamuoyu nisan ayında haklı olarak Çernobil'de yaşanan facianın 20'nci yıldönümüne kilitlendi. 1986'dan beri dünyanın bu coğrafyasında nükleer enerji üretenler bu facianın sonuçlarıyla uğraşıyorlar. Birçok cesur kadın ve adam bunu yaparken hayatlarını kaybettiler. Nisan ayı başka bir şeyin de 10'uncu yılına denk geliyordu. G7'lerin silah amaçlı kullanılabilecek nükleer malzemenin güvenliğini konuşmak için Moskova'da buluşmalarının

10'uncu yılını...

O dönemde bugün G8 olarak anılan G7'lere Rusya tam olarak dahil değildi. Ama varsıl ülkelerin liderleri Boris Yeltsin 'in de bir G7 doruğuna ev sahipliği yapmasını istediler. 1996 onun için çok önemli bir seçim yılıydı ve G7 liderleri onun bu seçimden zaferle çıkmasını istiyordu. Tabii liderlerin başka kaygıları da vardı. Bu kaygıların başında Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonraki dönemde Rusya'daki nükleer santraldan malzemelerin çalınması olasılığı geliyordu. Ekonomi kötü durumdaydı. Reaktörlerde elektrik sıkça kesiliyordu. Bu şartlar altında Yeltsin ve G7 liderleri silah yapımında kullanılabilecek malzemenin güvenli bir ortamda korunmasının hayati bir öncelik olduğu kararına vardılar. Kısa bir süre sonra da Rusya varsıl ülkeler kulübünün üyesi oldu. Bu yıl G8 doruğu için sıra yine Rusya'da. Temmuz ayında St. Petersburg'da buluşacak liderler. Ama maalesef G8'in diğer üyeleri ve Rusya birbirlerini hayal kırıklığına uğrattılar. Rusya, kulübün asıl üyesi gibi görülmemekten şikâyetçi. Diğer ülkeler ise Rusya'nın kulübün standartlarına ulaşamadığından -özellikle de ekonomik ve demokratik reform konusunda-.

Şikâyetler haklı

İki tarafın şikâyetlerinin de doğru payı var. Ancak önemli olan St. Petersburg Doruğu'nun ve Rusya'nın G8 başkanlığının şu anda başarılı olabilecek gibi görünmemesi. Bu nedenle geriye dönüp 1996'ya bakmak ve nükleer konusundaki işbirliğine göz atmak gerekli.

Doğruyu söylemek gerekirse 1996'da Moskova'da yapılan nükleer doruğu biraz ''işe yaramayan bir toplantı'' ydı işin özünde. Toplantı sonrasında uzunca bir bildiri yayımlanıp Nükleer Silahsızlanma Anlaşması'na bağlı kalma konusundaki kararlılık yinelendi. Zenginleştirilmiş uranyumun silah yapımında kullanılmaması gibi anlaşmada yer alan maddelerin uygulanması gerekliliği tekrarlandı. Ancak yeni olan hiçbir şey, bir öneri, bir program yoktu metinde... Daha da önemlisi bu konudaki işbirliği için kimse yeni bir para akışı sözü vermedi bu toplantıda.. ki bu, bu tür dorukların başarısı için hayati önem taşır. Bu doruğun sonucunda sadece G8 içindeki silahsızlanma karşıtı tehditlere daha çok odaklanmaya başlanıldı.

2002 yılında Kanada'da, Kananaskis'teki G8 Doruğu'nda ise yeni bir ortaklık kuruldu: Kitle İmha Silahı ve Malzemesinin Yaygınlaşmasına Karşı Küresel Ortaklık. İşte bu başarılı bir toplantıydı. 10 yıllık süre zarfında 20 milyar dolarlık -10'u ABD'den, geri kalan 10'u diğer üyelerden- fon ayrıldı. Bu ortaklık G8 yönetimi altında nükleer ve diğer silahsızlanma konularında güvenlik için uluslararası ülkelerden oluşan bir takımın Rusya'da uyguladığı bir program haline dönüştü. Şimdi Ukrayna'da uygulanıyor. Rusya bu işe kendi payına düşen 2 milyar doları ayırdı ve bazı denizaltıların parçalanıp yok edilmesi gibi projelerde öncü rol oynadı. 1996 Moskova Doruğu ABD-Rusya ikili ilişkilerini canlandırdı. Bu, yıllarca düşman olarak var olmuş iki nükleer güç için çok büyük bir gelişmeydi. Ruslar o yıla kadar nükleer silah konusunda bir sorunları olduğunu kabul etmeye yanaşmıyordu. Ancak o toplantıda Yeltsin, sonuçta Rusya'da nükleer alanında güvenlik sorunları olduğunu ve durumun nükleer terorizmi körükleyebileceği gerçeğini kabul etti.

İşbirliği hız kazandı

1998'de Moskova ve Washington, nükleer silah malzemesi koruma programlarını iyileştirmeyi öngören bir anlaşma imzaladı. Birkaç yıl sonra savaş başlıklarını koruma altına alma konusunda işbirliğine gidildi. 2005 yılında ABD Başkanı George Bush ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin programları hızlandırarak 2012 yerine 2008 yılında sonuçlandırma kararı aldılar.

1996'daki Moskova Doruğu'nda bir zafer elde edilmedi gibi görünse de G8 ülkelerinin bakış açılarında değişikliğe neden oldu bu toplantı. Nükleer silahlanmaya karşı ortak hareket etme mantığına geldiler. En önemlisi de Rusya Federasyonu bu mantığa geldi.

G8'in Rusya'yla ilişkisinin devam etmeye değip değmeyeceğinin tartışıldığı bugünlerde, yukarıda da belirli ölçüde bahsettiğim silahsızlanma alanındaki işbirliğinin anımsanması şarttır. Kimyasal silahların imha edilmesinden nükleer malzemenin korunmasına kadar birçok alanda G8 ortaklarının önemli başarı kazandığı kesin. En önemlisi Rusya bu alanlarda ''ortak'' rolünü oynamakta istekli oldu. Bu işe para yatırdı ve projelerin amacına ulaşmasında üzerine düşeni yaptı. Silahsızlanma alanında yeterli ve pragmatik bir ortak olduğunu kanıtladı. Şimdi G8 ülkelerinin yapması gereken tek şey, Moskova'yla yürütülen bu ortaklığın başka alanlarda da geçerli olup olamayacağını düşünmek.

(St. Petersburg Times, Rusya, 2 Mayıs)

 Moskova'daki Carnegie Merkezi'nin direktörü