BASINDAN SEÇTİKLERİMİZ

Hükümetin 2020 yılına kadar 3 nükleer santral kurulacağını açıklamasının ardından nükleer atık konusu da tartışılmaya başlandı. Atıkların çevreye zarar vermeden muhafazası ve reaktörün sorunsuzca kapatılması için iki fon kurulması düşünülüyor.

Nükleer atık, nükleer santral projesinin en önemli parçalarından biri. Ayrıca dünyada nükleer enerjiye karşı çıkan kesimlerin protesto nedenlerinden de en önemlisini oluşturuyor. Atık yönetiminin bu nedenle proje içinde iyi bir şekilde değerlendirilmesi gerekiyor. Nükleer santral projesi için oluşturulan stratejide de bu konuya özel bir önem verildi. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’nun (TAEK) hazırladığı mevzuat örnekleri ile bunun ayrıntılı bir çalışması da yapıldı. TAEK’nın hazırladığı nükleer kanun taslaklarına göre 2 ayrı mali fon oluşturulması düşünülüyor. Bu fonlardan biri işletme boyunca ortaya çıkacak atıkların yönetimi, diğeri de işletmenin ömrünü tamamlamasından sonra kapanma maliyetine yönelik olacak.

Yönetim fonunun parası elektrik satışlarından

Atıkların yönetimi için kurulacak fon "Uluslararası Radyoaktif Atık Fonu" adını taşıyacak. Fon, Merkez Bankası nezdinde kurulacak ve yönetimi Hazine Müsteşarlığı’na ait olacak. Nükleer ve radyasyon tesisi işletmek üzere yetkilendirilen tüzelkişi, bu fona yıllık olarak kurumun belirlediği katkıda bulunmakla yükümlü olacak. Fon’un kaynak ve kullanımlarının yönetilmesi, fon bakiyelerinin nemalandırılması ve fon bütçesinin hazırlanmasına dair esas ve usuller Hazine Müsteşarlığı tarafından düzenlenecek. Fon adına tahsil edilen gelirler bu fonun amacı dışında kullanılamayacak. Fonun dış denetimi Sayıştay Başkanlığı’nca yapılacak. Bu fona gidecek para tüzelkişilerin elektrik satışlarından elde edilecek gelirlerden alınacak paylarla oluşturulacak. Ayrıca atık maliyetlerinde kamu sübvansiyonu yapılması da tartışılıyor.

İşletmeden çıkarma maliyeti 290 milyon dolar

Atıklarla ilgili olarak ayrıca "İşletmeden Çıkarma Fonu" kurulacak. Bu fon ile nükleer tesisin ömrünü tamamladıktan sonraki kapanma maliyetinin karşılanması amaçlanıyor. İşletmeden çıkarma maliyeti nükleer tesisler için teknolojisine göre değişkenlik gösteriyor. Örneğin kaynar sulu reaktörler için bu maliyet 370 milyon dolar. Ancak hükümetin kullanmayı düşündüğü teknoloji olarak ünlenen basınçlı su reaktörlerinin işletmeden çıkarma maliyeti 290 milyon dolar. Bu rakamlar ise oluşturulacak fon ile garantiye alınacak. Bunun için birkaç alternatif belirlendi. Bunlardan "ön ödemeli" sistemde tesis yapımından önce işletmeden çıkarma maliyeti fona yatırılacak. İşletme süresince bu ödemenin kazancı işleticiye ait olacak ve işletmeden çıkarma sonunda hesapta kalan miktar işleticiye iade edilecek. "Dış itfa fonu" ise bir kısmı ön ödeme kalan kısmının ise teminat senetleri ve sigortayı kullanarak ön ödeme yapması yöntemi.

Bu fonların yanı sıra atıkların depolanması ve bertaraf edilmesine yönelik Atık İdaresi Organizasyonu (AİO) kurulması düşünülüyor. Bu organizasyonun tamamıyla kamuya ait olması, kamu-özel ortaklığı ya da tamamıyla özel şirketlerden oluşması seçenekleri mevcut. İşletmeler atıklarını nihai nokta olarak AİO'ya transfer edecek. Bu transfere kadar atık ile ilgili finansal ve yasal sorumluluk üreticide olacak. Ancak transfer gerçekleştikten sonra tüm fiziki sorumluluk AİO’ya geçmeli görüşü hâkim. Bu arada nükleer atıkların idaresi ve işletme çıkarma masrafları için oluşturulacak iki ayrı fonun Elektrik Piyasası Yasası’na derç (eklenmesi) edilmesi de gerekecek.

Düzenleme Kurulu da olacak

Taslak ile Nükleer Düzenleme Kurulu (NDK) kurulması öngörülüyor. Bu kurulun başkan, ikinci başkan, bir hukukçu ve iktisatçı ile 3 meslek üyesinden oluşması öngörülüyor. Ayrıca TAEK bu çerçevede kendisinin; halen Meclis'te bulunan ve üst kurulları tek tipli bir yapıya oturtacak olan Düzenleyici, Denetleyici Kurumlar Hakkındaki Kanun Tasarısı içerisinde yer alması gerektiğini de düşünüyor.

Radyoaktif Atık Fonu 

* Amacı atıkların toplanması, işlenmesi ve muhafaza edilmesi gibi faaliyetleri yönetmek.

* Merkez Bankası nezdinde kurulacak, Hazine yönetecek, Sayıştay ise denetleyecek.

* Fon'un parası işletmecinin elektrik satışından elde ettiği gelirden alınacak payla oluşturulacak.

İşletmeden Çıkarma Fonu

* Nükleer tesisin kapanma maliyetinin karşılanmasını amaçlıyor.

* Kapatma maliyeti Türkiye için düşünülen teknolojide 300 milyon doları buluyor.

* Fon'a kaynak yaratmak için "ön ödemeli" ve "dış itfa fonu" alternatifleri değerlendiriliyor.