BASINDAN SEÇTİKLERİMİZ

Sizce kullandığımız ekonomik göstergeler 21.yy bilgi ekonomisi için uygun mu, yoksa endüstri toplumu günlerinden kalma alışkanlıklarla eksik ve yanıltıcı ölçümler mi yapıyoruz? Dolayısıyla önemsizleşen ekonomik detaylara yoğunlaşıp, esas endişe etmemiz gereken konularda tepkisiz mi kalıyoruz?

Bilgi toplumu istatistikleri denince, dünyanın neresine giderseniz karşınıza AR-GE’nin GSMH’ya oranı, 10000 kişiye düsen araştırmacı sayısı, internet kullanım oranı gibi katma değer yaratma süreçlerinden uzak veriler çıkıyor ve piyasa nezrinde bu istatistikler verimlilik, büyüme, yatırım, cari açık gibi alıştığımız göstergelere göre çok daha az değer taşıyor.  Hiç 10000 kişiye düşen araştırmacı sayısı açıklandığı gün piyasaların gerildiğini veya sayı düştü diye bono piyasasının karıştığını duydunuz mu? Ben henüz duymadım.

Ancak durumun bu şekilde devam etmesi mümkün değil çünkü her gecen gün ekonomik katma değerin bilgi içeriği artıyor. Bilgi ekonomisi göstergelerinin henüz yerleşmemesi, bilgi toplumu olma yolunda yavas davranan toplumlar açısından büyük ihtimalle “sağlıksız” bir avantaj yaratıyor, ekonomiler arasındaki fark net olarak görünmüyor. Fark daha net ve şeffaf olarak ölçüldükçe ve piyasaların karar mekanizmalarına daha fazla nüfuz ettikçe bu olası avantajın ortadan kalkması kaçınılmaz. Bu sürecin Türkiye’yi nasıl etkileyeceğini şimdiden düşünmekte fayda var. 

Bilgiyi üretme ve kullanma yeteneğinin ölçülmesi zor bir konu.  Bilgi içeriği yoğun üretim yapan firmaların makinelerden fabrikalardan ziyade AR-GE’ye, personel eğitimine, daha verimli ve esnek organizasyon yapılarına yatırım yaptıklarını biliyoruz.  Ancak endüstri toplumundan kalan ekonomik ölçüm kavramları bu tür harcamaları yatırım saymadığı için GSMH ölçümlerine dahil etmiyor.  Halbuki, yeni ekonomide reklam ajansının yarattığı marka, danışmanın eğittiği personel, ürün geliştirmek için yapılan AR-GE birçok firma için esas yatırım haline geliyor.  Bir evrak dolabını yatırım olarak kabul edip GSMH içinde sayıp, yaratılan bir markayı veya şirket içi geliştirilen bir knowhow’i yatırım saymamak ve GSMH’nın dışında bırakmak kavramsal olarak yanlış ve yanıltıcı görünüyor.

Bilgi toplumunun oluşması, başarılı olması için gereken bu tür yatırımların birikmesiyle toplumların “elle tutulmayan sermayeleri” (“intangible capital”) veya “ bilgi sermayeleri” oluşuyor.  Fiziksel sermayenin endüstri toplumdaki rolünü bilgi ekonomilerinde bilgi sermayesi üstleniyor.

Bilgi sermayenin ölçülmesi konusu son bir yıldır ABD’de yeniden gündemde. ABD Merkez Bankası Başkanı Ben Bernanke geçtiğimiz hafta MIT’de yaptığı mezuniyet konuşmasında “elle tutulmayan sermaye”nin ekonomik büyümedeki rolünü vurgulamış. Geçtiğimiz altı ay içinde Economist’de, Business Week’de, Foreign Affairs’de bilgi sermayesi olcum çabalarını destekleyen ve eleştiren yazılar çıkıyor. 

Uzun süredir bu konu üzerinde çalışan Federal Reserve araştırmacısı Sichel ve arkadaşlarının* “eğitilmiş tahminlere” çokça dayanan bulgularına göre 1990’lardan itibaren ABD şirketlerinin senelik ölçülmeyen bilgi yatırımı 1 trilyon doların üzerinde ve ölçülen fiziksel yatırımlarından daha fazla.  Bernanke’nin de referans verdiği bu araştırmaya göre işgücü verimliliği artışında bilgi sermayesinin payı fiziksel sermayenin payına eşit.  Çıkan sonuçlar tahmine dayalı olsa da, bilgi yatırım ve sermayesinin ekonomik büyüme analizlerinde önemini göstermesi açısından çok dikkat çekici.  Yakın zamanda bu tür ölçümlerin diğer ekonomiler için de yapılması ve ekonomilerin bilgiye dayalı yüksek katma değer yaratma kabiliyetlerinin şeffaflaşması bence kaçınılmaz.  Bizim için acil soru, bu ölçümler veya tahminler Türkiye için yapıldığında çıkacak sorun kralın ne kadar giyinik olduğunu gösterecek?

Bilgi sermayesini ölçme tartışmalarının bizi ilgilendirebilecek başka bir boyutu ise cari açık ölçümüyle ilgili.  Harvard öğretim üyesi Prof Hausmann** ABD şirketlerinin yurtdışı yatırımları aracılığıyla önemli miktarda bilgi ihraç ettiğini, bunun ölçülmediğini ve ABD cari açığının bu yüzden olduğundan çok fazla göründüğünü iddia ediyor. Makalenin sonuçlarına çok tepki geldi ve bence de sayısal olarak ikna edici değil ama yine de kavram olarak düşünmeye değer bir analiz, ayrı bir yazıda incelenmesi gerekir.  Bizim açımızdan önemi, ABD’nin ölçülmeyen bilgi ihracatı olduğu doğruysa ABD yatırımlarının yapıldığı gelişmekte olan ülkelerin de önemli ölçüde “ölçülmeyen” bilgi ithalatı yapıyor olduğu sonucunu ortaya çıkarması.  Her ne kadar tartışmalı bir makale olsa da, bizim gibi cari açığı sıkça tartışan bir toplum için bilginin ölçülmesi konusunda düşünülmesi gereken kavramsal bir katkı yapıyor.

Bilgi ekonomisine geçiş süreci hızlandıkça bilgi ekonomisinin objektif ölçütlerinin oluşması kaçınılmaz. Bu ölçütler oluştuğunda piyasaların Türkiye için kral çıplak diye bağırmasından endişe ediyorsak, ki ben ediyorum, kralı bilgi ekonomisinin gerekleri ile acilen giydirme arayışını ekonomi politika tartışmalarımızın odağına taşımamız gerekir. (REFERANS, 13.06.2006)