Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi‘nin (DEK TMK) düzenlediği Enerji Kongresi, enerji alanında uygulanan politikalarda farklı görüşlere sahip tarafları bir araya getirirken, yatırımları kimin, nasıl yapacağı açmazı kongreye damgasını vurdu. İlk gün kamu ve özel sektör temsilcilerinin tartışmaları yaşanırken, ikinci gün özelleştirme ve enerji sektörünün yeniden yapılandırmasının ele alındığı oturumlarda, eleştirilerden rahatsız olan EPDK temsilcileri "tartışmaların yararlı olmadığı" gerekçesiyle kongreyi terk ettiler.
 

DEK TMK‘nın düzenlediği Türkiye 10. Enerji Kongresi, İstanbul‘da Harbiye Askeri Müze ve Kültür Sarayı‘nda geçen hafta gerçekleştirildi. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı‘nın kongreye katılmaması dikkat çekti. Hükümeti temsilen TBMM Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu Başkanı Soner Aksoy‘un katıldığı toplantıda, CHP Genel Başkanı Deniz Baykal, CHP Adana Milletvekili Tacidar Seyhan yer aldı.

EPDK‘dan yatırım açmazı itirafı

Kongrenin açılışını yapan DEK TMK Yönetim Kurulu Başkanı Süreyya Yücel Özden, enerji alanında yaşanan sorunlara dikkat çekti. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Başkanı Yusuf Günay ise, ilk kez özel sektör yatırımları konusunda itiraflarda bulundu. 2010 yılına kadar 100 milyar doları elektrik olmak üzere toplam 128 milyar dolar enerji alanında yatırım ihtiyacı bulunduğunu kaydeden Günay, kişi başına 2 bin kilovatsaat olan elektrik enerjisi tüketimini Yunanistan‘ın 4 bin 600 kilovatsaatlik düzeyine ulaştırmak için gerekli yatırım ihtiyacının ise 210 milyar dolar olduğunu bildirdi. Toplam maliyeti 76 milyar dolar olan 7 bin 783 adet proje için bugüne kadar 32.6 milyar dolar harcama yapılabilmiş olduğuna dikkat çeken Günay, "Yani, kamu tarafından ayrılabilen ödenek tutarı çok düşük seviyelerde kalmış. Mevcut ödenek seviyesi ile bu projelerin bitirilebilmesi için 10 yıla ihtiyaç var" dedi. Günay, elektrik piyasasında özel sektöre 7 bin megavatı yeni yatırım olmak üzere 14 bin megavatlık üretim lisansı verdiklerini açıkladı. Bugüne kadar yıllık 6 bin kilovatsaat üretim yapabilen 52 projenin 600 milyon dolar yatırım yapılarak devreye alındığını belirten Günay, bugüne kadar işletmeye geçen özel sektör yatırımının 1600 megavatlık kurulu güce sahip olduğunu bildirirken, "Verdiğimiz lisanslara göre daha fazla tesis devreye alınmalıydı" dedi. Yatırım sorununun çözümünü "dağıtım şirketlerinin daha fazla gelir elde etmek için kuracakları üretim tesislerine" bağlayan Yusuf Günay, özel sektörün beklenen yatırımları yapmadığına yönelik itiraflarını şöyle sürdürdü:

"Yükümlülüklerini yerine getirmeyen tesislerin lisanslarını iptal ediyoruz. Ancak bu iptallerin sektöre bir katkısı olmadığını ifade etmeliyim. Nasıl zorla güzellik olmuyorsa, yaptırımla da yatırım olmuyor. Bu rakamları tespit edip ortaya sadece karamsar bir tablo sunmak için ifade etmedim. Bu aşamada artık neyin nasıl olması gerektiği hususunda odaklanmamız şart."

"Serbest Piyasa ve Rekabet" konulu ilk gün yapılan oturum, kamu ve özel sektör temsilcilerinin tartışmasına sahne oldu. Elektrik Üreticileri Derneği Başkanı Önder Karaduman, kamuyu haksız rekabet yaratmakla suçlarken, EÜAŞ‘ın BOTAŞ‘a milyarlarca dolarlık borcu olduğunu, borcunu maliyete yansıtmadan fiyat belirlediğini söyledi. Karaduman, hep bedeli özel sektörün ödediğini ileri sürerek kamuyu eleştirirken, "Bu şartlar altında bu ülkede yatırımcı yatırım yapmaz. Nitekim de yapılmıyor. Şirketler biraz parası varsa kendisini hidroelektriğe atıp, paçallayarak canını kurtarmaya çalışıyor" dedi.

Kojenerasyon Derneği Başkanı Özkan Ağış ise, 500 megavatlık kurulu gücü olan YİD ve Yİ santrallerinin yüzde 80‘ninin doğalgazla çalıştığını, bunların maliyeti 16 centten hesapladığını, ancak şimdi 29 cente çıktığını savunarak, "TEDAŞ‘tan kapısında daha ucuz elektriği varken, bu elektrik satılabilir mi? Yeni yatırımcıyı bir boksöre benzetiyorum. Ben yapacağım, üreteceğim diye heyecanla ringe çıkmış, gelin görün ki bu boksörün ayakları bağlı. Neyle bağlı? Doğalgazla. Masrafının yüzde 65‘ini temsil eden doğalgaz BOTAŞ tarafından empoze ediliyor. Eli de bağlı. Elektrik fiyatında tekel var. EÜAŞ ve TEDAŞ‘ın, 0 amortismanları, şeffaf olmayan muhasebe sistemiyle oluşan fiyatları piyasanın yüzde 85‘ini belirliyor" diye konuştu.

"Özel sektör doğalgazı yüzde 20 daha ucuza alıyor"

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Müsteşarı Sami Demirbilek, borçlu olmasının EÜAŞ‘ın tercihi olmadığını, borcun TEDAŞ‘ın vatandaştan toplayamadığı 6.5 katrilyon lira paradan kaynaklandığını, borcun maliyete yansıtılması diye bir şeyin söz konusu olamayacağını söyledi. Demirbilek, serbest tüketicilerin tedarikçisini bırakıp başka tedarikçiye geçtiğini anlatırken, şöyle konuştu:

"Gidilen de değil, gönderen de suç olması lazım. Tedarikçi özel sektörden ayrılıyor, kamuya gidiyor. Özel sektör tüketiciye kamudan daha düşük fiyatla enerji temininde bulunamıyor ki. Mesele, amortismanlar meselesine geliyor. Hızlandırılmış uyguluyorsanız 4-5 yıl sonra ürettiğiniz elektriğin üzerinde hala amortisman var mı? Siz amortisman uygulamıyorsanız kamu neden uygulamak zorunda? Rekabet bu mudur? Kamunun sattığının altında satış fiyatı bana sağlansın mı demek istiyoruz? Neye üretirsem üreteyim baz yükte ben satacağım, benden sonra yedeklemeyi başkaları yapsın prensibine mi gideceğiz? 4628‘in rekabeti sağlamaktan ziyade, bozan bir çok unsuru vardır."

Özel sektör temsilcilerine söz alarak yanıt veren EÜAŞ Genel Müdürü Sefer Bütün, kendilerinin BOTAŞ‘a olan borçlarını bildiğini, ancak özel sektörün de EÜAŞ‘tan yüzde 20 daha ucuza doğalgaz aldığını, bunu da herkesin bilmesi gerektiğini ifade ederken, zararına satış yapmadığını, paçallayarak satış yaptıklarını söyledi.

Elektrik Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı Kemal Ulusaler de söz alarak, "Boksör örneği verildi. Ringe siz zorla mı çıkarıldınız?" diye tepki gösterirken, özel sektörün elektrik üretimindeki payının ve kaç tane otoprodüktör santralin kapatılmış olduğunun açıklanmasını istedi.

Bu konuşmaların ardından Elektrik Üreticileri Derneği Başkanı Karaduman, kendilerinin zam istemediklerini, elektrik fiyatları üzerindeki fon ve vergi yüklerinin kaldırılmasını talep ettiklerini ileri sürdü.

"Elektrikte serbest piyasa sanal bir hikaye"

İkinci gün yapılan "Enerji Sektöründe Yeniden Yapılandırma Uygulamalarının Değerlendirilmesi" panelinde konuşan Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi‘den Dr. Seyhan Erdoğdu, özelleştirmenin gerekçelerini çeşitli örneklerle çürütürken, "Serbestleşen piyasaya özel sektör girer, kar dürtüsüyle hareket ettiği için etkindir. Etkin olduğu için daha güzel, daha ucuz üretim gerçekleşir. Bunun sanal dünyaya ait bir hikaye olduğunu düşünüyorum" dedi. Birinci serbestleşme döneminin kamuya getirdiği maliyetleri ortaya koyan Erdoğdu, 4628 sayılı yasayla yaşanan ikinci dönemde ise serbestleşmesi düşünülen piyasanın ölü doğduğunu söyledi. Erdoğdu, şunları kaydetti:

"Sermayesi kıt olan Türkiye gibi ülkelerde elektriğin özelleştirilmesi sektörü hastalıklı bir yapıya sokuyor. Kamunun mali yapısını bozuyor, elektrik fiyatları üzerinde artış baskısı yaratıyor. Kamu yatırımlarının gecikmesine yol açıyor. 2004‘te strateji belgesinin benimsenmesinden 2 yıl sonra elektrik üretimi kaotik bir yapıya dönüştürülmüştür. Sorunların sektörel düzeyde kamu yararına çözümü neredeyse imkansızlaşmıştır. Daha ucuz, daha çok sanayici ve üreticiye elektrik satılacağı kurgusu sanal dünyaya ait bir kurgudur. Bu kurguya halen inananların teorik olarak biraz da naif olduklarını söyleyebilirim. Sektörün kamusal anlamda yeniden düzenlenmesi gerektiğini düşünüyorum. Bu çözüm sanal bir serbest piyasa kurgusundan daha yapılabilir, daha sürdürülebilirdir."

Erdoğdu‘nun konuşmasına EPDK Başkan Danışmanı Murat Erenel‘in "Seyhan hanımı dinlerken farklı ülkelerde yaşadığımız hissine kapıldım" sözleriyle tepki göstermesi ortamın gerginleşmesine neden oldu. TEDAŞ‘a özelleştirme fonundan aktarım yapıldığını belirten Erenel, eleştirilere mevcut yasanın tam olarak uygulanamadığı gerekçesini anlatarak yanıt verdi. Geçiş döneminin 11 yıla uzadığını, sonra uzatılıp uzatılmayacağının da bilinmediğini söyleyen Erenel, "Kimsenin çok düşük enerji fiyatları beklememesi gerekmektedir. İthalat nedeniyle halkın satın alma gücü paritesine göre fiyatlar yüksektir, geçiş dönemi sona erdiğinde daha da yükselecektir. Serbest piyasa sağlanana kadar da asla düşmeyecektir" diye konuştu. Erenel, EPDK‘nin özerkliğinin Anayasa ile güvence altına alınmasını, TEİAŞ‘ın da İMKB benzeri özerk bir yapıya getirilmesini talep etti.

TEİAŞ Genel Müdür Vekili Halil Alış da, Erenel‘e "Özel sektör adına konuşan temsilcilerin, bu ulusun içinden oldukları konusunda şüpheye düştüm. Devlet eşittir kamu artı özel olarak bakılmasını talep ediyorum" dedi. Dünya Enerji Konseyi TMK Üyesi Oğuz Türkyılmaz da, "Soruyorum, siz hangi ülkede yaşıyorsunuz?" diye tepki gösterdi.

"Kamuya siz de güvenin"

Elektrik Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı Kemal Ulusaler ise, çok sihirli bir sözcük olarak söylenen rekabeti biraz kazıyınca altından tekelleşme çıktığını belirtirken, Erenel‘e şöyle yanıt verdi:

"Sayın Erenel‘in altını çizdiği gerçek bizim gerçeğimiz değil. Kimin gerçeği? Aslında bu yapılandırma dediğimiz, aynı zamanda yeni dünya düzeni adı altında dünyanın yapılandırılması. Bu gerçek de onların gerçeği. IMF‘nin gerçeği. Bana entegre olun talebinin gerçeği."

Ulusaler, entegrasyonu sağlamak için engel olarak gördükleri iç hukukun değiştirildiğini, siyasetin alanının kurullarla daraltıldığını anlatırken, "EPDK, sermayenin önünü açan iş makinası gibi çalışıyor. Entegrasyon için çalışıyor. Dilleri bile değişti. Gerçek bu gerçek" diye konuştu. Ulusaler, sermayeye güvenin çağrısına karşılık olarak yaptığı "Kamuya siz de güvenin" çağrısını şöyle sürdürdü:

"Özel sektör kar edebilirse bu işin içine girer. Özel sektörün kamu hizmeti yapmak için derdi niye olsun? 3 lira koyup, 33 lira kazanacağı su kaynağına yatırım yapar. 3 lira koyup 3 lira bile alamayacağınız, 1 lira alacağınız yerleriniz yok mu? Diyoruz ki bunu kamu yapsın. 3 lira koyup 1 lira alacağı yere de yatırım yapsın. Bu gerçek değil mi?"

Bu tartışmaların ardından EPDK temsilcileri, kongreyi terk ederken, öğleden sonraki "Enerji Sektöründeki Özelleştirme Uygulamalarının Değerlendirilmesi" konulu panele konuşmacı olmalarına rağmen katılmadılar. Oturum yöneticisi Gültekin Türkoğlu, EPDK temsilcilerinin "Bu tartışmalardan yarar görmediklerini ifade ettiklerini, kendilerinin bundan üzüntü duyduklarını" aktardı.

EMO BASIN
(04.12.2006)