YAZILI BASINDA ODAMIZ

ELEKTRİK GÜNCESİ
DUNYA/ANKARA

Türkiye, elektrik enerjisi üretiminde giderek tek ürün ve ülkeye bağımlı hale gelirken, içeride ise elektriğin üretiminden aboneye ulaştırılmasına kadar olan süreçlerde tam bir "çok başlılık" ve eşgüdüm eksikliği yaşanıyor. 1990‘lı yıllarda TEK‘in üretim, iletim, dağıtım faaliyetlerinin ayrılması sektörde merkezi yapıyı bozarken, EÜAŞ, TEİAŞ, TETAŞ ve TEDAŞ olarak ortaya çıkan dört KİT, gelinen aşamada bir TEK‘in yaptığı işi yapamıyor.

Enerji sektörünün lîberalizasyonu sürecinde onlarca özel kuruluşun girdiği elektrik sektöründe fîyat ve arz güvenliği başta olmak üzere sorunlar giderek büyürken, Türkiye, talebi karşılayamayacağı bir noktaya doğru gidiyor. Halen işletmede, İnşa halinde EPDK‘dan lisans almış ve öngörülen tarihlerde devreye girmesi beklenen kamu ve özel sektöre ait üretim tesisleri ile birlikte toplam üretim 2009 yılında talebi karşılayamaz hale gelecek. Yatırımların yetersizliğiyle birlikte elektrik enerjisi üretiminde dışa bağımlılık giderek artıyor. Üretimdeki payı yüzde 50‘ye yaklaşan doğalgazın yüzde 63‘ü Rusya‘dan ithal ediliyor. Baş tedarikçi konumundaki Rusya‘nın doğalgazı pahalandırması Türkiye ekonomisinin dengelerini sarsıyor. Son dört yılda doğalgaz yüzde 60‘a yakın pahalanırken hükümetin elektriğe hiç zam yapmamakta direnmesi, enerji KİT‘lerinin zararını büyütüyor.

Sektörde, 1970 yılında Türkiye Elektrik Kurumu‘nun (TEK) kurulmasıyla oluşan merkezi yapı, elektrik enerjisi sektörünü başarıyla 1990‘lı yıllara taşıdı. Ancak 1994‘te çıkarılan TEK dışındaki kuruluşlara elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti yetkisi veren 3096 sayılı yasayla, bugünkü parçalı yapının temelleri atılmaya başlandı. Bu yasaya dayanılarak İstanbul‘un Anadolu yakası elektrik dağıtımı konusunda 1989‘da AKTAŞ A.Ş. görevlendirildi. Sözleşmesi Danıştay tarafından 1993‘te iptal edilmesine karşın, dönemin iktidarı 1995 yılında yeni bir görevlendirme yaparak AKTAŞ‘ı sözleşmesiz olarak çalıştırmayı sürdürdü.
Daha sonra 1993 yılında 513 sayılı KHK ile sektörde merkezi yapı kayboldu. 1994 yılında çıkarılan 3996 sayılı yasa ile yap-işlet-devret (YİD) modeline, 1996 yılında da bir Bakanlar Kurulu kararı île YİD modelinin "devret" kısmı atılarak yap-işlet (Yİ) modeline yönelindî.

Elektrik Mühendisleri Odası ve İlgili diğer kuruluşların açtıkları çok sayıda davada verilen aleyhte kararlara rağmen, hükümetlerin bu yönde yaptığı yeni yasal düzenlemelerle liberalizasyon süreci devam ettirilerek, sektörde bugünkü "çok başlı" ve parçalı yapı ortaya çıktı. Gelinen aşamada, Enerji Bakanlığının yanısıra dört enerji KİT‘İ ve değişik statülerde çok sayıda özel sektör kuruluşunun yer aldığı üretimden tüketime kadar olan süreçte merkezi planlama güçleşti.

Elektrik enerjisi üretimi, Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) ve bağlı ortaklıkları ile özel sektör üretim şirketleri, otoprodüktörler ve otoprodüktör gruplarına ait santrallarca gerçekleştiriliyor. Üretilen elektrik enerjisinin iletimini Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) ve bağlı ortaklıkları, toptan satışını İse TETAŞ ve özel sektör toptan satış şirketleri gerçekleştiriyor. 20 dağıtım bölgesinin özel şirketlere devrine yönelik özelleştirme çalışmaları ise sürüyor. Elektriğin aboneye satışını da perakende satış şirketleri ve perakende satış lisansı almış dağıtım şirketleri yapıyor.

Sektörde halen 136‘sı EÜAŞ‘a, 438‘i Özel sektör üretim şirketlerine ait olmak üzere toplam 574 üretim lisansı bulunuyor. EÜAŞ‘ın sahip olduğu lisansların 107‘si ile büyük bölümünü hidrolik, özel sektöre verilen lisanslar içinde İse 164‘le en büyük grubu doğalgaz santralları oluşturuyor. Ayrıca TETAŞ dahil 23 toptan satış, TEDAŞ‘la birlikte 20 dağıtım, 20 perakende satış ve 1 de iletim (TEİAŞ) lisansı verilmiş durumda.   (5.11.2006 Dünya)

Arz/talep dengesi 2009‘da bozulacak (GWh)
         *Enerji talebi    **Üretim kapasitesi
2006    171.430             203,151
2007    185,830             207,346
2008    201,440             210,532
2009    218,361             217,219
2010    236,703             224,307
2011    256,586             224,660
2012    278,139             226,288
2013    301,503             224,423
2014    326,829             223,770
2015    354,283             224,159

(*) Yıllık yüzde 8,4 artış varsayımına göre
(**) Cüvenli üretim kapasitesinin gelişimi.
(İşletmede, İnşa halinde ve lisans almış, öngörülen tarihlerde devreye girmesi beklenen santrallarla birlikte)

(Kaynak Elektrik 01.12.2006)